Fái einstaklingur ofgreiddar bætur frá Tryggingastofnun eða opinber starfsmaður ofgreidd laun er ætlazt til þess að þeir fjármunir verði endurgreiddir. Þegar stjórnmálaflokkur fær hins vegar ofgreitt fé úr ríkissjóði virðist fjármálaráðherra líta svo á að aðrar reglur eigi við um það. Þetta segir Einar Geir Þorsteinsson lögmaður í aðsendri grein í Morgunblaðinu í dag um þá ákvörðun Daða Más Kristóferssonar, fjármálaráðherra Viðreisnar, að krefja ekki Flokk fólksins um endurgreiðslu 240 milljóna króna sem flokkurinn hefur fengið í ríkisstyrki án þess að uppfylla skilyrði í lögum til þess.
Meginreglan í íslenzkum rétti í þessum efnum sé sú að þeim, sem fái ranglega greidda peninga, beri að endurgreiða þá. Bendir Einar til dæmis á dóm Hæstaréttar í máli nr. 32/2007 en þar segir: „Í íslenskum rétti gildir meginregla um að þeir sem fá fyrir mistök greidda peninga sem þeir eiga ekki rétt til skuli endurgreiða þá.“ Þá vísar hann einnig til dóms Héraðsdóms Reykjavíkur í máli nr. E4351/2006 og niðurstöðu úrskurðarnefndar velferðarmála í máli nr. 545/2019. Ekki haldi vatni að Flokkur fólksins hafi tekið við fénu í góðri trú enda hafi flokkurinn greitt atkvæði með umræddum lögum.
„Flokkurinn greiddi sjálfur atkvæði með lögunum á Alþingi og þar á meðal formaður flokksins sjálfur. Það er því ljóst að flokkurinn vissi eða mátti vita af skráningarskyldunni. Það er ekki gild afsökun að stjórnmálaflokkur hafi ekki kynnt sér lögin sem um hann gilda en stjórnmálaflokkar, rétt eins og fyrirtæki og einstaklingar, bera fulla ábyrgð á að kynna sér lögin sem um þá gilda og að fylgja þeim.“ Hvernig sem á málið sé litið sé enginn vafi á því að umræddar greiðslur til Flokks fólksins hafi verið ólögmætar. Fjármálaráðherra geti ekki tekið ákvörðun um að láta slíka kröfu falla niður.
„Það er ekki á færi einstakra ráðherra að ákveða að láta slíka kröfu niður falla og getur vísun í álitsgerðir tveggja lögmanna ekki breytt því. Rétt framkvæmd væri að krefja Flokk fólksins formlega um endurgreiðslu. Ef flokkurinn hafnar greiðsluskyldunni getur íslenska ríkið látið dómstóla skera úr um lögmæti endurgreiðslukröfunnar. Það væri eina eðlilega málsmeðferðin enda er ótækt að ráðherra úr flokki sem er í stjórnarsamstarfi með Flokki fólksins taki ákvörðun, fyrir hönd íslenska ríkisins um að ekki verði krafist endurgreiðslu á réttmætri kröfu íslenska ríkisins á hendur Flokki fólksins.“
Fleiri lögmenn hafa að undanförnu gagnrýnt ákvörðun fjármálaráðherra og álitsgerðirnar sem hann varð sér úti um. Þar á meðal Arnar Þór Stefánsson, hæstaréttarlögmaður og einn eigenda lögmannsstofunnar Lex, og Skúli Hansen, lögmaður hjá Hansen Legal. Eins og Einar vísar til er málið pólitískt enda hafa stjórnmálaskýrendur bent á það að yrði Flokki fólksins gert að endurgreiða féð gæti það haft miklar afleiðingar fyrir stjórnarsamstarfið. Ekki sízt þar sem mögulegt gjaldþrot flokksins blasti þá við. Ljóst er að talað hefur verið um spillingu af minna tilefni. Ekki sízt af Flokki fólksins.
Hjörtur J. Guðmundsson
sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur
(Ljósmynd: Íslenzkir peningar. Eigandi: Hjörtur J. Guðmundsson)